Osmanlı Devleti’nin ilk nüfus sayımı kapı kapı, köy köy gezilerek H.1247/M.1831 yılında yapılmıştır. Sadece Müslüman erkeklerin yazıldığı bu sayımda kişilerin; sosyal konumu, babası-kardeşi-oğlu, boyu, sakalı ve yaşı ile tarif edilmiştir. O dönem erkek nüfusun tespitinde önemli olan gerçek; aile reisinin, vergi mükellefinin, askere gidecek kişinin ve nikah mükellefiyetinin erkek yükümlülüğünde olması nedeniyle bu düşünce vardır.

Kişilerin tanımında fiziksel özellikleri (boy, saç, sakal, göz, kaş, yaş..) verilmiştir. Sakal Niteliği: Kara sakallı, kumral sakallı, kır sakallı, köse/kûseç sakallı, müzellef sakallı, taze sakallı, sarı sakallı şeklinde verilmiştir. Bıyık Niteliği: Kara bıyıklı, ter bıyıklı, kumral bıyıklı, sarı bıyıklı, kır bıyıklı, şeklindedir. Eski belgelerde kişi tanımları yapılırken şu ifadeler yer alır. alîl: hasta, yekçeşm: Bir gözlü hafidi: Torun Ter bıyık: Henüz çıkmamış bıyık      müzellef  sakal: Yüzünde yeni yeni tüyler çıkan, şâbb-ı emred: Daha bıyığı, sakalı henüz yeni çıkmış genç Mahlık: Aylık  mühtedi: Dinini  değiştirip Müslüman olmuş. Emeksiz: Üvey evlat. Monla-Molla (Arapça Mevlâna): Eskiden büyük alimlere verilen isim, büyük kadı, efendi, hoca, medrese talebesi. Asakir-i Mansure-i Muhammediye: Sultan Mahmut’un yeniçeri ocağını kaldırıp, yerine kurduğu ordu.

Bu belgede kişilerin tam olarak tanıtılması yanında resmi durumu varsa görevi de verilmiştir. Baba-oğlu ilişkisi “bin=oğlu” ifadesi ile belirtilmiştir. Askere alınması uygun olanların adı sonuna müsait anlamında “M” harfi konulmuştur.Dikkat edilirse 15-45 yaş arasındaki kişiler askere müsait olarak kayıtlıdır. Özürlüler de bu ifade yoktur.

Bu sitede sıra ile düzenli bir şekilde Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Genel Müdürlüğü’nden bedelini ödeyerek aldığı NFS.d.01707 Numaralı arşivin kendisini ve aslını birlikte vereceğim. El yazma belgelerin çeviriler tarafımdan yapılmış olup, çok zorlandığım ve tam okunuşunu tespit edemediğim kelimeleri …. veya ** şeklinde boş geçtim. Yanlış anlama ve yorumlamaya sebep vermemek için bu yöntemi tercih ettim. Belgeleri tam okunduğu gibi (transkripsiyon) yazdım. Açıklama veya yorum gerekirse parantez içinde vermeye dikkat ettim. Sıra sayısındaki ilk isim aile reisi, diğerleri ise aile bireyleridir.

Elimizde olan belgenin mukayesesi için aynı anda Osmanlıca/Türkçe transkripsiyon olarak verilmiştir. Hatalı yazımlardan dolayı özür dilerim. Hatalarımızı düzeltecek okurlarımıza şimdiden en derin teşekkürlerimi bir borç bilirim.

Sandıklı merkez ve ilçemize bağlı diğer yerleşim yerlerine ait bulunan bu belgede, pek çok sülalenin kaydı vardır. Eğer ailemize/sülalemize ait 200 yıl önceki lakabı biliyorsak, mutlaka kaydı vardır.  Eğer sülale lakabı yazılı değilse/yoksa; ya o sülale bu sayımdan sonra gelip yerleşti, ya da bilinen bu lakabınız o dönemlerde kullanılmamıştır, başka bir lakabınız vardır.

Daha önce yapılan çevirilerde/kitaplarda bilerek veya bilmeyerek bariz hatalar yapılmış olduğunu gördüm. Bu hususu birer misal ile bunu anlatmamız gerekiyor:

1299 yılından beri kullanılan Osmanlıca dili; Türkçe, Arapça ve Farsça kelimelerden oluşmaktadır. 1929 yılında yapılan Harf İnkılâbı sonrası kullandığımız Latin harflerine (şimdi kullanılan Türkçe harfler) çeviride bazı zorluklar oluşmaktadır. Çeviride/transkripsiyon anlamı çok değişmektedir. Hı, Lam ve Kaf harfleri ile yazılan HALAKA. Burada Hı harfinin Türkçemizde karşılığı tek H harfidir. Fakat Ha-Hı ve He olarak üç harf Osmanlıcada ayrı ayrı vardır. 3 değişik harfi Türkçede bir harfe dönüşünde anlam değişiyor. Sözlükte; yarattı, traş etti, mahvoldu anlamları olan üç karşılığı tam verebilmek için metnin kendini görmek gerekir.      Yine bir harfin üzerinde şedde varsa bu harf iki defa okunacak/yazılacak demektir. M harfinden bir misal verecek olursak; MHMD harflerinden oluşan isim Mehmet’tir. Eğer ikinci M üzerinde şedde olursa Muhammed olması gerekirken, daha önce basılan kitaplarda hep Mehmet olarak verilmiştir. Böyle bir çeviri o isme karşı bir saygısızlıktır.

            Okurlarımıza, Sandıklı kültür tarihine bir harf kadar da olsa faydamız olursa kendimizi mutlu hissedeceğiz. Alıntı yapacak olanların kaynak göstererek alıntı yapması gerekir. Kendi sülalesine ait özel bilgi/belge isteyenler için ayrıca sülale listesi düzenlenebilir.  Bu yazı dizisinin Sandıklı Belediye sitesinde yayınlanmasına izin ve gayret veren Sayın Belediye Başkanı Mustafa Çöl’e teşekkürlerimiz sunarım.

En derin saygılarımla…

NEFS-İ KASABA-İ SANDIKLI DER MAHALLE-İ CUMA TABİ’ LİVA-İ  KARAHİSAR

SAYFA:1

                                   Arşiv Kodu:  NFS.d.017070001

1.Muhtar-ı evvel: Orta boylu, kara sakallı, kırk beş yaşında Duhâni zade Osman Efendi bin Mehmet.M.

Hizmetkarı yirmi beş yaşında Mustafa bin Murat. M.

Diğer hizmetkarı yirmi yaşında ter bıyıklı Süleyman bin Hasan.M.

2.Muhtar-ı sani: Uzun boylu, ak sakallı, altmış yaşında Cennet oğlu Hacı Osman bin Osman.

Oğlu iki yaşında Yusuf.

3.Mahalle-i mezbur imamı uzun boylu, kır sakallı, altmış beş yaşında Köse İmam zade Ahmet Efendi bin Mehmet.

Hademesi yirmi beş yaşında kara bıyıklı Ahmet bin Mustafa.M.

4.Uzun boylu kır sakallı elli sekiz yaşında  Çavdar oğlu  Mehmet Efendi.

Oğlu on beş yaşında Mustafa.M.

5.Muhtar-ı sani, Tahsildar Mahallesinde, uzun boylu, kara sakallı, kır beş yaşında Emir Şaban oğlu İbrahim.

Oğlu sekiz yaşında İsmail,

Diğer oğlu üç yaşında Mehmet.

6.Orta boylu, ak sakallı, elli beş yaşında İnce Ahmet oğlu Halil Ağa.

Oğlu kara bıyıklı, tıraş, yirmi beş yaşında Mustafa. M

Diğer oğlu bir yaşında Yunus.

7.Uzun boylu, köse sakallı, elli yaşında İnce Ahmet oğlu Osman.

Oğlu ter bıyıklı, yirmi yaşında İbrahim. M.

Diğer oğlu on yaşında Halil.

Diğer oğlu elli yaşında Muhammed.

Diğer oğlu üç yaşında Mustafa.                                                                   Nüfus:20- Hane:7

8.Orta boylu, kara sakallı, elli beş yaşında İnce Ahmet oğlu Halil Ağa.

Oğlu üç yaşında Mehmet.

Karındaşı kara bıyıklı, tıraşlı, otuz yaşında Mustafa. M.

Diğer karındaşı kara bıyıklı, tıraşlı, yirmi altı yaşında Osman. M.

Hizmetkarı mühtedi on üç yaşında Arif.

Ammi zadesi uzun boylu, kır sakallı, elli sekiz yaşında Halil.

Oğlu ter bıyıklı yirmi yaşında Mustafa. M.

Diğer ammi zadesi on yaşında alîl Osman.

Merkumun diğer ammi zadesi kara bıyıklı, tıraşlı, otuz beş yaşında Ahmet. M.

Hizmetkarı şâbbı emred on beş yaşında Ali. M.

Diğer ammi zadesi şâbb-ı emred on altı yaşında Halil. M.

Biraderi altı yaşında Ahmet.

9.Orta boylu, kır sakallı, Kara Çav oğlu elli beş yaşında Mustafa.

Oğlu bir yaşında Ali.

Karındaşı orta boylu kır sakallı elli yaşında alîl Hüseyin.

Diğer karındaşı sakallı, kırk yaşında Bekir. M.

10.Uzun boylu, ak sakallı, altmış bir yaşında Mehmet Kadı oğlu Hacı Süleyman.

Oğlu ter bıyıklı, yirmi yaşında Mehmet. M.

Diğer oğlu şâbbı emred on beş yaşında Mustafa.M.

11.Orta boylu, kara sakallı, elli yaşında Hacı Emir oğlu Muhammed.

Oğlu sarı bıyıklı, tıraşlı, yirmi bir yaşında Kadir.M.

12.Orta boylu, kır sakallı, elli beş yaşında Hacı Emir oğlu Mustafa.

Oğlu on yaşında Mehmet.

13.Uzun boylu, ak sakallı, seksen yaşında Çoban Hasan oğlu Hacı Mehmet.

Oğlu ter bıyıklı tıraş, yirmi iki yaşında Hasan. M.

Merkumun diğer oğlu on yaşında Mehmet.

Diğer oğlu üç yaşında Süleyman.

Birader zadesi on beş yaşında Mustafa.M.                                       Nüfus:29 Hane:6

——

Hüseyin HÜSREVOĞLU

Emekli Öğretmen

SANDIKLI